پایداری عملیات مدیریت خاک _ از یک چشم انداز کلان را شرح دهید.

Question

حسین برخورداری · Answer

پایداری عملیات مدیریت خاک _ از یک چشم انداز کلان را شرح دهید.

1-مقدمه

1-1-مديريت پايدار خاك چيست؟ توسعه پايدار «تأمين كننده نيازهاي فعلي است، بدون آنكه
توانايي نسلهاي آتي را براي تأمين نيازهاي خود از زمين، به مخاطره بينـدازد » (WCED ،١٩٨٧) ما ميتوانيم اين تعريف را به تعريف مديريت پايدار خاك تعميم دهيم. بدين ترتيب كه مـديريت پايدار خاك «نوعي مديريت خاك است كه تأمين كننده نيازهاي فعلي است بـدون آنكـه توانـايي نسلهاي آتي را براي تأمين نيازهاي خود از آن خاك، به مخاطره بيندازد. بنابراين مديريت خـاك وقتي پايدار است كه ظرفيت خاك را براي تأمين نيازهاي آيندگان تغيير ندهد. در اين كتاب، تأكيد خاصي بر نقش بيولوژي خاك در حفظ پايداري خاك شده است. عمليات مـديريتي كـه اجتمـاع بيولوژيك خاك را تهديد مينمايد، ممكن است با كاهش ظرفيـت خـاك بـراي تطبيـق بـا آينـده، پايداري خاك را نيز تهديد كند (Yachi وLoreau ،١٩٩٩) . پايداري خاك ميتواند بوسيله تعدادي از عمليات مـديريتي از جملـه فـزون كشـتي ، كاهش يا افزايش كيفيت آب، كم يا فزون كوددهي، بيتوجهي به استفاده از زيستكـش هـا، قـادر نبودن به حفظ سطح ماده آلي خاك و پاك كردن پوشش گياهي طبيعي، تهديد شـود . اينهـا ممكـن است از طرق متفاوتي چون فرآيندهاي فيزيكي و شيميايي (همانند افزايش فرسايش، شـور شـدن، بياباني شدن) و يا فرايندهاي بيولوژيك (همانند كاهش حاصلخيزي خاك)پايداري را تهديد نمايند. وقتي كه مديريت خاك ضعيف باشد، اغلب پايداري خاك، همزمان توسط تركيبي از ايـن عوامـل تهديد ميگردد. چون در بسياري از مناطق دنيا، اثرات مديريت ضعيف خاك بسيار شديد مـي باشـد لـذا پذيرش يا رعايت مـديريت پايـدار خـاك، بـراي سيسـتم هـاي طبيعـي و آينـده بشـر از اهميـت فوقالعادهاي برخوردار است. قبلاً عملياتي كه سبب بهبود مديريت پايدار خاك ميشوند بـه طـور مفصل در اين كتاب توضيح داده شد. در اين فصل ما پايداري خاك را از يـك چشـم انـداز كـلان مورد توجه قرار داده و وضعيت كنوني مديريت پايدار خاك و چگونگي امكان تغيير آن در آينده را مورد بررسي قرار خواهيم داد.

2- چشم انداز کلان _ پایداری خاک در حال و اینده

1-2-رويكردهاي كلان فعلي به پايداري خاك

رويكردها به پايداري خاك از منطقهاي به منطقه ديگر متفاوت است. در برخي از مناطق پيشرفته تر جهان، افزايش بـيش از حـد مقـدار محصـول در واحـد سـطح در طـول قـرن گذشـته (Matson و همكاران، ١٩٩٧؛ Amthor ،١٩٩٨) به همراه كنترل جمعيت بشر، سبب شده است كه مديريت پايدار خاك نسبت به قبل بسيار شايعتر گردد. در اروپـا و بيشـتر منـاطق ايـالات متحـده آمريكا، عمليات زراعي غير پايدار (همانند آنچه كه در سالهاي دهه ١٩٣٠ منجر به بوجـود آمـدن «داستبل » در غرب مركزي گرديد؛ Cook و همكاران، ١٩٩٩) ، راه را براي شكلهاي پايـدارتر (Reeder و همكاران، ١٩٩٨؛ Lal و همكـاران، ١٩٩٨ ) كشاورزي منجمله برنامه حفاظت ذخائر و ديگر برنامههاي ملي مشابه گشوده است. پيشرفتهاي صورت گرفته در زمينـه ارقـام زراعـي و دانش بهتر در خصوص عمليات مديريت پايدار، بدين معني است كـه در تعـدادي از ايـن منـاطق فشار بر زمينهاي زراعي در حال كاهش بوده و زمينها براي كاربريهاي ديگري همچون جنگـل (Smith و همكاران، ١٩٩٧ )و يا سيستمهاي توليد كم فشـرده (Lampkin ،١٩٩٠) مـورد اسـتفاده قرار گيرند. در ديگر مناطق جهان همچون نواحي حاره، مديريت پايدار خاك ممكن است مشكلتر ٤٥٨ باشد، بطوري كه هنـوز بطـور گسـترده اي از كشـاورزي كلـش ـ سـوزاندن اسـتفاده مـي شـود (Palm و همكاران، ١٩٩٦ ) . براي كشاورزان فاقد منابع كافي، اهداف كوتاه مدت( مانند دسترسـي سالانه به مقداري غذا براي بقاء) نسبت به تأثيرات دراز مدت عمليات مـديريت خـاك ارجحيـت دارد. عمليات مديريت خاك در اين مناطق در حال پيشـرفت اسـت امـا تـا رسـيدن بـه مـ ديريت كشاورزي كـه بتـوان آن را پايـدار ناميـد، راه درازي در پـيش اسـت (Sanchez ،٢٠٠٠؛ Palm و همكاران، ١٩٩٦) . فقر در اين مناطق منجر به تخريـب بيشـتر زمـين هـا شـده (Barbier ،٢٠٠٠) و دسترسي به پايداري خاك را مشكلتر مينمايد. تعدادي از نويسندگان اعتقاد دارند كه مسير فعلي توسعه جهان، پايدار نبوده، چرا كه اثرات متقابل بـين تغييـر اقلـيم، از بـين رفـتن تنـوع زيسـتي، افزايش فقـر و بيمـاري و رشـد نامتعـادل، بـا آسـيب پـذيري انسـان و طبيعـت در آميختـه اسـت (McCarthy وDickson ,٢٠٠٠) . توسعه عمليات مديريت پايدار خاك در آينده را بايستي مقـارن با منشور سياسي، اجتماعي و اقتصادي جهان آينده مورد توجه قرار داد.

2-2-احتمالاً در آينده چه اتفاقي براي پايداري خاك خواهد افتاد؟

1-2-2-توافقات بين المللي كه ممكن است پايداري خاك را در آينده نزديك متأثر سازند:

تعدادي از موافقتنامههاي بينالمللي، قطعنامهها و اسناد وجود دارد كه احتمالاً در آينده از قطعنامـه ٤٥٩ نزديك بر مديريت خاك تأثير گذار هستند. براي مثال در بند ٤-٣ پروتكـلكيوتـو (UNFCCC) ، صريحاً از خاكهاي كشـاورزي بـه عنـوان ٤٦٠ سازمان ملل در خصوص تغيير اقليم بيوسفري مخزن ياد.unfccc.int/resource/docs/convkp/kpeng.pdf )http://www) كربن براي شده است (IPCC ،b وa ,٢٠٠٠) . عمليات مديريتي كه سبب افزايش كربن آلي خاك ميگردند (به عنوان مثال، كم خاكورزي، استفاده بيشتر از بهسازهاي آلـي، اسـتفاده بيشـتر از كشـت مخلـوط، بهرهگيري از سطح بيشتري از مزرعه به عنـوان درختكـاري، كشـت گياهـان زيسـت سـوختي ، محافظت و جلوگيري از بيابانزايي و غيـره؛ Lal و همكـاران، ١٩٩٨؛ Smith و همكـاران، ٢٠٠٠؛ ٤٦٣ Smith و همكاران، ١٩٩٧) ، ممكن است با استراتژي كه به عنوان استراتژي «برد ـ برد » موسـوم مــيباشــد بــه افــزايش تنــوع زيســتي خــاك (Chan ،٢٠٠١) و پايــداري آن كمــك كنــد (Lal و همكاران، ١٩٩٨) ديگر معاهدات همانند معاهده سازمان ملل در خصـوص تنـوع زيسـتي (convention/org.biodiv(.www://http نيز احتمالاً از طريق مديريت كشاورزي و مديريت اراضي براي پايداري خاك مفيد ميباشند (به عنوان مثال Liangو همكاران، ٢٠٠١) . ساير موافقتنامههاي بينالمللي و منطقهاي همانند قطعنامه سازمان ملل در خصوص مقابله با بيابـان زائـي (UNCCD ،( LRTAP در خصوص آلودگي هوا نيز ٤٦٤ اجتماع عمومي سازمان ملل در مورد جنگلها و معاهده ممكن است به طور غير مستقيم از طريق تاكيد بر مديريت اراضي، پايداري خاك را تحـت تـأثير خود قرار دهد. در بخش بعدي چگونگي تأثير موافقتنامهاي چون پروتكل كيوتورا مثال خـواهيم زد كه چگونه ممكن است در آينده نزديك برپايداري خاك تأثيرگذار باشد.

2-2-2-يك مثال ـ تأثير احتمالي پروتكل كيوتو بر پايداري خاك از طريق تأثير بر مواد آلي خاك

مواد آلي خاك نقش مهمي را در حفظ پايداري خاك ايفا مينمايد. مواد آلي ميتواند به حفظ ساختمان خاك، رطوبت خاك و جلوگيري از فرسايش كمك نمايد، و به عنوان منبعي بـراي عناصر غذايي و مخزني براي كربن باشد (فصلهاي ٢ و ٣ و ٤ را ببنيد). به نظر ميرسد كه افزايش سطح مواد آلي در خاكها، سبب افزايش فرايندهاي بيولوژيك (فصلهاي ٢ و ٣ را ببنيد) و پايـداري خاك ميگردد (Lal و همكاران، ١٩٩٨) . در پروتكل كيوتو، خاكهاي كشاورزي بـه عنـوان مخـزن بيوسفري كربن مورد تأكيد قرار گرفتهاند، يعني جايي كه از آن طريق ميتوان تا حدي بـه كـاهش انتشار كربن به نقاط هدف كمك نمود. در صورتي كه خاكهاي كشاورزي به عنوان مخزن كربن به كار روند، در اين صورت كشاورزان و مديران اراضي براي افزايش مقدار كربن آلي خاك (SOC)  تشويق خواهند شد. در اين مثال، ما توان بالقوه جهان براي افزايش كربن آلي خاك را مورد بررسي قرار ميدهيم و بدين ترتيب در خصوص پايداري خاك كه قرار است در آينـده افـزايش يابـد بـه ديدگاههاي جديدي دست خواهيم يافت. به دليل فراواني خاكهاي كشاورزي تخليه شده از كربن، توان بالقوه زيادي براي افزايش گرم ١٥ مخازن كربن خاك وجود دارد. كشت كار منجر به تلفات پنجاه و پنج Pg(هر Pg معادل ١٠ ميباشد) كربن از كل خاكهـاي جهـان مـي گـردد (Cole و همكـاران، ١٩٩٦) . بهتـرين عمليـات مديريت كشاورزي نيز فقط توان حفظ بخشي از اين مقدار از كربن خاك را دارا ميباشند. Cole و همكاران (١٩٩٦) تخمين زدهاند كه در مقياس جهاني، ساليانه مقدار Pg ٨/٠-٤/٠ كربن مـي توانـد در خاكهاي كشاورزي تثبيت شود كه در اين صورت در طول مدت صد سـال، Pg ٨٠-٤٠ كـربن افزايش مييابد. با وجود اين بيشبينيها بيش از اين مقدار را نيز تصوير نمودهاند. در مناطق خاصي ممكن است روند تلفات كربن از خاكهاي كشاورزي بـه كلـي تغييـر نمايد. براي مثال تخمين زده شده است كه با ورود خاكورزي حفاظتي به آمريكا، مخـازن كـربن آلي در طول ٣٠ سال گذشته، Pg ٤/١ افزايش يافتند (Donigian و همكاران، ١٩٩٤)، و اين تـوان بالقوه را دارند تا در ٥٠ سال آينده اين مقدار را به Pg ٥ افزايش دهند (Lal و همكـاران، ١٩٩٨؛) .١٩٩٣ ، Johnson و Kern تخمينها نشان ميدهـد كـه در ١٠٠-٥٠ سـال آينـده و در صـورت بكـارگيري تمـامي مـديريت هـاي موجـود، ايـن تـوان وجـود دارد كـه در اراضـي قابـل كشـت در آمريكـا سـاليانه Pg ٢٠٨/٠-٠٧٥/٠ كربن تثبيت شود (Metting و همكاران، ١٩٩٩؛ Lal و همكاران، ١٩٩٨) كـه در طول ١٠٠ سال معادل Pg ٨/٢٠-٥/٧ كربن ميباشد. در آمريكا تخمين زده شـده اسـت كـه در صورت به كارگيري بهترين عمليات مديريتي ميتوان سطح كربن آلي خاك را تا ميـزان ٧٥ تـا ٩٠ درصد مقدار آن در قبل از كشت حفظ نمـود (Donigian و همكـاران، ١٩٩٤) . در اروپـا نيـز بـه عنوان مثال تخمين زده ميشود مقدار Pg ١١٣/٠ كربن در سال ميتواند تثبيت گـردد (ايـن مقـدار كاشـته شـده در اراضـي بـلا اسـتفاده نيـز ٤٦٥ شامل كربن تثبيت شده توسط گياهان زيست انرژي ميباشد (Smith و همكاران، ٢٠٠٠)؛  كه در طول ١٠٠ سال معـادل Pg ٣/١١ كـربن مـي باشـد . در بعضي از مناطق اين توان بالقوه وجود دارد كه تثبيت كربن در خاك بيشتر از مقداري باشد كـه در حين كشت و كارتلف ميشود، اما اين توان در كل پائين ميباشد. بيشتر اين توان بـراي معكـوس كردن روند تلفات كربن آلي خاك، مربوط به مناطق معتدلهاي هماننـد اروپـا و آمريكـاي شـمالي است. براساس نظرات Lal و همكاران (١٩٩٨ ) در آمريكا و Smith و همكاران (٢٠٠٠) در اروپـا، در بهترين حالت در حدود ٢:١ تا ٣:١ از كل كربن آلي خاك كه در كل كشاورزي جهان به هـدر رفته، در طول ١٠٠ سال آينده قابل جبران ميباشد.

افزايش ساليانه كربن آلي خاك، تنها ميتواند در حدود ١٠٠-٥٠ سال ادامه داشـته باشـد (Cole و همكاران، ١٩٩٦؛ Smith و همكاران، ١٩٩٧) ، چون اكوسيستم به تعادل جديدي خواهـد رسيد كه افزايش ساليانه كربن آلي خاك كاهش و در نهايت متوقف خواهد شد. در اين خصـوص در صورت سازگاري فعاليتهاي بشر با بند ٤-٣ پروتكل كيوتو، در طول ٥٠ تا ١٠٠ سال از زمـان پذيرش يا بكارگيري اين روش، مخزن كربن آلي خاك اشباع خواهد شد. گرچه اين ارقام براساس محاسبات ميداني برآورد نشده است ولي در صورتي كه ٣:١ تا ٢:١ از مواد آلي هدر رفته از خاك زراعي قابل جايگزيني باشد، پايداري خاك ميتواند به همان نسبت در اراضي زراعي فعلي افزايش يابد. كه مـي تواننـد سـبب افـزايش تثبيـت كـربن و ارتقـاء پايـداري خـاك در كاربريهاي اراضي اكوسيستمهاي خاكي گردند شامل I) تعدادي از كاربريهاي اراضي زراعي (قسمت بالا را ملاحظه ، چمنـزار، مرا تـع و جنگـل، III (حفاظـت و ايجـاد كنيد)؛ II) گياهان زراعي زيسـت تـوده اي ، جنگلها و چمنزارهاي شهري، IV) بازسازي بيابانها و اراضي تخريـب خيسزارها (تالاب ها) Metting و همكـاران، يافته V) حفاظت از رسوبات، اكوسيستمهـاي آبـي، تونـدرا و تايگـا ١٩٩٩ ميباشند. در طول يك دوره ٥٠ ساله، كل تـوان بـالقوه تثبيـت كـربن كـره خـاكي كـه در برگيرنده تمامي اين فعاليتها ميباشد Pg ٧١/٨-٦٥/٥ كربن در سال برآورد شده است (Metting و همكاران، ١٩٩٩) كه به تنهايي ده برابر توان بالقوه تثبيت كربن اراضي كشاورزي است. با توجه به اهميت ماده آلي در حفظ حاصلخيزي بيولوژيك و پايداري خاك، اين مقدار از كربن تثبيت شده ميتواند در طول ٥٠ سال آينده سبب پايداري خاك در خيلي از مناطق جهان گردد. با وجود ايـن، لازم است در موقع توجه به تثبيت كربن در خاك، كلمه «توان بالقوه» مورد تأكيد قرار گيرد. بـراي دستيابي به اين مقدار افزايش كربن خاك، لازم است تا از انواع سيستمهاي مديريت اراضي حداكثر بهرهبرداري را كرد كه در عمل ممكن است مشكل باشد. بارزترين دليل در اين خصـوص راهكـار محافظه كارانهاي است كه در مطالعه اخير انجمن سلطنتي، در مورد نقش مخازن كـربن در تعـديل تغيير اقليم مد نظر قرار گرفته است (انجمن سلطنتي، ٢٠٠١)

3-2-2-ايداري خاك در ١٠٠-٥٠ سال آينده

گرچه اسناد و قطعنامههاي مورد اشاره در بندهاي ٢-٢-١ و ٢-٢-٢(اين فصل) در آينده نزديك پايداري خاك را تحت تأثير قرار خواهند داد ولي روند دراز مدت آن، تابع محدوديتهاي اجتماعي، سياسي و رشد اقتصادي مناطق مختلف جهان خواهد بود. در حالي كه آينـده سياسـي و ، ميتواند مورد ارزيابي ٤٧٠ اقتصادي، قابل پيشبيني نيست، ولي تعدادي از رويدادهاي محتمل آتي (SRES ،(IPCC  قرار گيرد. در يك گزارش ويژه (گاز گلخانهاي) در مورد سـناريوهاي انتشـار (٢٠٠٠b) توسعه جهان آتي را به صورت محدودهاي از «خط و مشيها » توصيف كرد. اين خط ٤٧٢ و مشيها SRES ،براي استفاده در مطالعات تأثير تغيير اقليم سازگار شده بودند (بـه عنـوان مثـال Parry ،٢٠٠٠) . تفسير خطـوط راوي SRES مـورد اسـتفاده توسـط Parry( ٢٠٠٠)بـه صـورت شماتيك در شكل ١ خلاصه شده است. در اين شكل محور x مقياس فاصلهاي واحدهاي سياسـي را از واحدهاي سياسي منطقهاي و دولتهاي توسعه يافته گرفته تـا سـطح بـالايي از همكاريهـاي جهاني را نشان ميدهد. محور y چهارچوب اقتصادي را از اقتصادهاي كاملاً خصوصي بـازار آزاد را نشان ميدهد. هر كدام از چهاربخش گرفته تا يك اقتصاد اجتماعي مانند اقتصاد سوسياليستي شكل، سناريوهاي جهاني متفاوتي را نمايش ميدهند. براي تجلي اهداف سناريوهاي انتشـار ، A1 بر حسب مصرف سوخت فسيلي، خود به سه سناريو تقسيم شده است، كه اين زيـر تقسـيمات در اينجا كمتر مورد توجه ميباشند

4-2-2-تأثيرات اين رويدادهاي متحمل آتي بر پايداري خاك چيست؟

بازارهاي جهاني (A1) . در اين سناريو، تأكيد بر پيگيري رشد اقتصادي بـوده و كمتـر بـه توسـعه پايدار توجه ميگردد و سياستها بر اين فرضيه استوار ميباشند كه سيستمهاي طبيعـي در مقابـل فشارهاي بشر از قدرت بازيابي فـوق العـاده اي برخـوردار مـي باشـند (Parry ،٢٠٠٠) . در سـناريو بازارهاي جهاني، پايداري خاك به دليل عدم توجه بـه توسـعه عمليـات مـديريت اراضـي پايـدار ميتواند صدمه ببيند. علاوه بر آن، گرچه افزايش درآمد سبب ثروتمند شدن همه خواهـد گرديـد، ثروتمنــدان در مقايســه بــا فقــرا، ثروتمنــدتر خواهنــد شــد (Parry ،٢٠٠٠) . بــه خــوبي معلــوم شده است كه فقر منجر به جنگلتراشي (Weis ،٢٠٠٠) و در نهايـت تخريـب اراضـي مـي گـردد (Barbier ،٢٠٠٠) . در اين سناريو، افزايش درآمد مردم فقير در جهان تنها زماني ميتواند موجـب افزايش پايداري خاك شود كه فقر بوسـي له اقتصـادهاي «down – Trickle «توليـد شـده در ايـن سناريو، از بين برود.

پايداري جهاني (B1) . در اين سناريو، تمايل زيادي وجود دارد تا مشكلات جهاني با اسـتفاده از راه حلهاي جهاني و از طريق بنگاههاي بينالمللي قدرتمند و رعايت قوانين بينالمللي حل شـوند (Parry ،٢٠٠٠) .تجارت بينالمللي قوي شده اما نيازهاي زيست محيطي، دچار چالشهاي عظيمـي خواهد شد. همچنين قابل پيشبيني است كه دولتها بـه كشـاورزي دوسـتدار محـيط زيسـت الـزام بيشتري داشته باشند (OECD ،١٩٩٦) . بدون شك در اين سناريو پايداري خاك بـا بـه كـارگيري قوانين جهاني و مداخله آنها براي افزايش پايداري خاك در كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافتـه، بهبود خواهد يافت. تشكيلات اقتصادي محلـي (A2 ) . براساس اين سناريو، تصميمات سياسي در سطح ملي و استاني اتخاذ شده و جامعه براساس ارزشهاي كوتاه مدت مصرفگرايـي شـكل مـي گيـرد . در كشـورهاي فقيرتر، اقتصاد حمايتي و سياستهاي تجاري، سبب سركوب نوآوري و توسعه اقتصادي ميگردد. فاصله اقتصادي بين كشورهاي توسعه يافته شمالي و فقير جنوبي افزايش مـي يابـد . سياسـتمداران كيفيت محيطزيست را در مقايسه با اقتصاد ملي و نياز مصرف كنندگان در اولويتهاي پائينتـري قرار ميدهنـد (Parry ،٢٠٠٠) . پايـداري خـاك در ايـن سـناريو در كشـورهاي پيشـرفته متحمـل جراحاتي ميشود اما در مناطق كمتر توسعه يافته كه در حال حاضر نيـز خـاك در معـرض خطـر ميباشد اين صدمات بسيار شديدتر ميگردد. نظارت محلي (B2) . در اين سناريو، مسائل زيستمحيطي برحسب شرايط بومي بـه طـور محلـي حل ميشود. حكومتها در سطح محلي ظاهر شده و از طبيعت اقتصاد محوري برخوردارند. جهان شكل ناهمگونتري خواهد داشت و به دليل عدم وجود عملكرد محلي هماهنگ شده، نابرابريهاي نسبي افزايش مييابد. در اين سناريو محيطزيست بهرهمند خواهد شد ولي اين بهرهمندي بيشتر از سناريو پايداري جهاني(B1) نخواهد بود، چون سياستهاي زيست محيطي فاقد هماهنگي مكاني ميباشد (Parry ،٢٠٠٠) پايداري خاك در اين سناريو نيز افزايش مييابد و اين بدان معني اسـت كه در اين سناريو در فقيرترين مناطق نيز منابع قابل دسترس بوده تا سياستهاي مديريت اراضي و پايدار محلي را تكميل نمايد. در ميان اين سناريوها، سناريوهاي بازارهاي جهاني، و پايـداري جهـاني داراي كمتـرين رشد جمعيت خواهند بود. بنابراين اين سناريوها در مقايسه با دو سناريوي ديگر از فشـار كمتـري بر اراضي كشاورزي جديد برخوردار خواهند بود و از اينرو احتمالاً پايداري خاك را كمتر تهديد خواهند كرد. با احتساب رشد جمعيت، بدترين و بهترين سناريو براي پايداري خـاك بـه ترتيـب سناريو تشكيلات اقتصادي محلي و سناريو پايداري جهاني خواهد بود. در حالي كه سناريو نظارت محلي ممكن است متولي جهاني باشد كه به لحاظ زيستمحيطي هوشيار ميباشـد ولـي افـزايش جمعيت در اين سناريو در مقايسه با سناريو بازارهاي جهاني بيشـتر اسـت و ايـن امـر مـي توانـد سياستهاي مديريت اراضي اقتصاد محور را در مقابل نياز به اراضي بيشتر براي توليـد غـذا قـرار دهد كه حاصل آن افزايش تهديد تخريب خاك خواهد بود. تغيير اقليم ميتواند در آينده پايداري خاك در كشورهاي فقيرتر را تهديـد نمايـد چـون پيشبيني شده است كه در اقلـيم هـاي آينـده، عملكـرد غـلات در بسـياري از منـاطق حـاره اي و زيرحــارهاي (Fischer و همكــاران، ٢٠٠١؛ Rosenzweig وParry ,١٩٩٤) ، در كشــورهايي كــه داراي ظرفيت سازگاري اندكي هستند، كاهش خواهد يافت (IPCC ،٢٠٠٠).در اين مناطق كاهش برگشت ماده آلي به خاك و افزايش تقاضا براي اراضي براي جبـران تـأثيرات كـاهش محصـول، موجب افزايش اثرات منفي برپايداري خاك خواهد شد. حتي در مناطق معتدله نيز اگر متوسط اين تغييرات ساليانه اقليم اندك باشد امكان افـزايش ريسـك كـاهش محصـول در اثـر خشكسـاليهاي حاصل از تغيير اقليم از سالي به سالي ديگر وجود دارد. در طـول سـالهاي متمـادي ايـن ريسـك افزايش خواهد يافت (Porter و Semenov ،١٩٩٩) . تأثيرات احتمالي خطوط ترسيم شده جهـاني بر پايداري خاك در شكل ٢ بطور خلاصه نمايش داده شده است.

چون در خصوص آنچه در آينده براي پايـداري خـاك اتفـاق خواهـد افتـاد هيچگونـه پيشگويي دقيقي ممكن نيست لذا ما در اينجا خطوط واقعي را كه براساس دلايل معتبر اقتصادي ـ اجتماعي و مدلسازي ميباشند را براي ارزيابي تأثيرات طيفـي از آينـده محتمـل پـذيرفتيم . شـايد تعدادي از آيندههاي محتمل پيشبيني شده معتبرتر از سايرين باشند و روند سياسي و يا اقتصـادي فعلي در جهت جهاني شدن بوده و دنبالهرو افزايش تجارت آزاد باشد (McCarthy و Dickson ، ٢٠٠٠) ولي با وجود اين، تعدادي قطعنامههاي بينالمللي و اسناد در حال تهيه ميباشند كه احتمالاً بتوانند پايداري خاك را در آينده نزديك افزايش دهند. در آينده حـداقل منـاطقي از جهـان داراي اجزائي از تمامي سناريوها خواهند بود، اما براساس روند كنوني، بـه احتمـال قـوي آينـده داراي تركيبي از سناريوهاي بازار جهاني و پايداري جهاني خواهد بود. در هنگام برنامهريزي براي آينده، براي غلبه بر ترديدهاي ذاتي، بايستي انواعي از استراتژيهاي مديريت خاك توسعه يابنـد كـه در حال حاضر مفيد ميباشند و پيشبيني ميشود كه در آينده نيز مفيد خواهند بود.

3- تقويت يك استراتژي«بدون تحسر» براي مديريت پايدار خاك

حركت در جهت مديريت پايدار خاك در سطح جهان، ميبايستي با راهحلهاي مربـوط به مشكلات زيستمحيطي و موضوعات اجتماعي ـ اقتصادي و يا سياسي چون فقر، امنيت غذايي و رشد جمعيت همراه باشد. راه حلهاي جهاني براي پايداري خاك به عنوان جزء بزرگتر و جامع استراتژيهاي توسعه پايدار قابل دسترسي خواهند بود. با وجود اين صرف نظـر از چشـم انـدازها ي سياسي و اقتصادي آينده تعدادي از بهترين عملياتهاي مديريتي وجود دارند كه ميتوانند اكنـون رعايت شوند تا پايداري خاك را در آينده افزايش دهند. اين عملياتها شـامل : توقـف پاكسـازي پوشش طبيعي گياهي، حفظ مواد آلي خاك از طريق خاكورزي دقيـق، مـديريت بقايـاي گيـاهي، استفاده از بهسازهاي آلي، آبياري و كوددهي دقيق، انتخاب دقيق نوع گياه و تناوب، استفاده دقيق از زيستكشها و بهسازهاي خاك ميباشد. اين عمليات مشابه مـواردي اسـت كـه در فصـل ١١ در خصوص حركت به سوي «زراعت ميكروبي» گفته شد. اكنون استراتژي كه به موجب آن عمليات مديريتي به مفيد بودن براي خاك شهرت يافته، تكميل شده است و انتظار ميرود كه اين استراتژي كه به استراتژي «بدون تحسر» معـروف اسـت قدرت بازيابي اين خاكها را در مقابل چالشهاي آينده ارتقا دهـد . نمـاي شـماتيكي از چگـونگي افزايش قدرت بازيابي خاك توسط سياست «بدون تحسر» در شكل ٣ نشان داده شده است. پلات اصلي هر بخشي از شكل ٣(اقتباس از پلاتي است كه براي اثبات آسـيب پـذيري اكوسيستم توسط Smit و همكـاران، ٢٠٠٠ اسـتفاده شـده اسـت ) نشـانگر تغييـ رات مقـدار تـنش (سايهدار) تغيير ميكنـد، اكوسيسـتم و يـا ٤٧٦ محيطزيست ميباشد. وقتي كه تنش در ناحيه تحمل خاك به تنش محيطي مقاومت نشان ميدهد. مشكلات وقتي بروز ميكند كه مقدار آن در خارج از اين ناحيه قرار گيرد. در شكل a -٣ كه سيستم مديريتي ثابت مانده است، دامنه تحمل نيز در طول اين مدت ثابت مانده است، در حالي كه در شكل b -٣ مديريت خاك در زمان صـفر تغييـر كـرده است تا قدرت بازيابي سيستم بهبود يابد.

4- نتیجه گیری

تعدادي از اسناد و موافقت نامه هاي بين المللي موجود همچون پروتكل كيوتو ممكن است
در آينده نزديك به طور غيرمستقيم و از طريق ايجاد انگيزه براي مديريت بهتر مواد آلي خاك سبب افزايش پايداري خاك شوند. در صورت اجراي كامل پروتكل كيوتو اين امكان وجود دارد كه3/1 تا 2/1 از كربن خاك كه در اثر فعاليتهاي كشاورزي در جهان تلف شده است درصد سـال آينـده مجدداً در خاك ذخيره شود. در صورتي كه چنين سرمايهگذاري در مديريت پيشرفته خـاك انجـام گيرد، در آينده نزديك در بسياري از مناطق جهان پايداري خاك به طور محسوسي بهبود خواهـد يافت. پايداري خاك در آينده دور، بستگي به توسعه اجتماعي، اقتصادي و سياسي جهان در آينـده خواهد داشت. يك سناريو (پايدار جهاني) به روشني پايداري خاك را منتفع خواهد نمود، سناريو ديگر (تعهدات محلي) به روشني به آن صدمه خواهد زد و دو سناريو ديگر (بازارهـاي جهـاني و تشكيلات اقتصادي محلي) مخلوطي از تشويقها و ضد تشويقها را براي مديريت پايدار خاك به ارمغان خواهند آورد (Sanchez ،٢٠٠٠).

منبع :

وزارت جهاد کشاورزی سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج کشاورزی مرکز اطلاعات و مدارک علمی

جهت خرید انواع خاک مناسب برای بستر های کشاورزی و نیز خاک های مناسب گیاهان زینتی به صورت بسته بندی به بستر عرضه خاک و مشتقات وارد شوید . بستر خاک و مشتقات

جهت تماشای ویدئوی آموزشی رایگان وارد بستر مرکز آموزش شوید . بستر مرکز آموزش ویدئویی